23 kwietnia nie bez powodu ogłoszony jest Światowym Dniem Książki. Jest to data urodzin lub śmierci wielu znanych pisarzy – choćby Cervantesa, Nabokova, czy interesującego nas dzisiaj Williama Szekspira, najsłynniejszego dramaturga wszech czasów. 23 kwietnia to zarówno jego (prawdopodobny) dzień i miesiąc urodzin, jak i data śmierci.
Zamiast jednak analizować w tym wpisie jego dzieła, przyjrzymy się jak zainspirowały one innych twórców. Przed nami lista przykładowych utworów, które bez Szekspira może nigdy by nie powstały – a gdyby powstały, wyglądałyby zupełnie inaczej.
Film – współczesne nawiązania do Szekspira
Ran (1985), reż. Akira Kurosawa – jeśli zna się Króla Leara, nie sposób nie zauważyć, że słynny japoński reżyser właśnie na tej sztuce oparł swój film. Podobnie jak dramat Szekspira, Ran zaczyna się w prosty sposób – władca podejmuje decyzję o przyszłości swojego państwa, co nie podoba się jego dzieciom. Stąd tylko krok do rozważań nad naturą władzy, zła, człowieczeństwa – dostajemy to, co najlepsze w Szekspirze, i to połączone z wizualnym kunsztem Kurosawy.
Zakazana Planeta (1956), reż. Fred M. Wilcox – czyli klasyk sci-fi, który zawiera mnóstwo odniesień do… Szekspirowskiej Burzy. Dr Morbius i Altaira przypominają czarodzieja Prospera i jego córkę Mirandę, chociaż jedyną “magią” w przypadku Morbiusa jest technologia. I tak jak w Burzy rozbitkowie z okrętu znaleźli się na pięknej wyspie, tak w Zakazanej planecie załoga statku kosmicznego ląduje w tytułowym, odosobnionym miejscu. Szekspir i roboty? Dlaczego nie. Ale też tajemnica, miłość, sporo akcji i humor – w końcu scenariusz opiera się na komedii.
Zakochana złośnica (1999), reż. Gil Junger – oryginalny anglojęzyczny tytuł to co prawda 10 Things I Hate about You, ale polski przekład trafnie sugeruje, że to do Szekspirowskiego Poskromienia złośnicy nawiązuje film. Komedia przenosi fabułę sztuki w czasy współczesne. Bohaterowie wciąż nazywają się tak samo lub podobnie – na uwagę zasługują też ich nazwiska: Katerina Minola i jej siostra Bianca to w filmie Kat i Bianca Stratford, co nawiązuje do miasta, z którego pochodził Szekspir, a Petruchio zyskuje zanglicyzowane imię i włosko brzmiące nazwisko: Patrick Verona. Subtelnie, prawda?
West Side Story (1961), reż. Robert Wise, Jerome Robbins – musical ten jest co prawda osadzony w Nowym Jorku, a nie w Weronie, i to w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku, ale fabuła sprowadzona jest do tego samego konfliktu, który napędzał Romea i Julię. Choć dwie rywalizujące ze sobą rodziny zastąpiono gangami, to wciąż łatwo dostrzec podobieństwa pomiędzy bohaterami obu utworów: Tony i Maria to oczywiście Romeo i Julia, a na przykład Riff i Bernardo są musicalowymi odpowiednikami Tybalta i Merkucja.
Animacja – współczesne nawiązania do Szekspira
Król Lew (1994), reż. Rob Minkoff, Roger Allers – w disneyowskim klasyku można wyłapać sporo nawiązań fabularnych do Hamleta. Król, który umiera i powraca jako duch; młody książę, który nie zostaje dopuszczony do władzy; zły, knujący wuj, który przejmuje tron; rozważania moralne i ewentualna konfrontacja z uzurpatorem – o którym utworze my właściwie mówimy?
Strange Magic (2015), reż. Gary Rydstrom – czyli LukasFilm adaptuje Szekspirowską komedię Sen nocy letniej dla młodszej widowni. Rezultat może nie jest wybitny, ale świat wróżek całkiem dobrze sprawdza się we wciąż czarodziejskiej, choć osłodzonej wersji. I tak jak u Szekspira, eliksir miłosny wciąż pełni bardzo ważną rolę.
Kemonozume (2006), studio Madhouse – historia miłości na przekór wszystkiemu niczym z Romea i Julii. Tutaj jednak w roli Julii występuje dziewczyna z ludożerczej rasy potworów, a Romea – syn lidera organizacji zajmującej się zwalczaniem tychże istot. Cały serial składa się z jednej serii mającej 13 odcinków.
Literatura – współczesne nawiązania do Szekspira
William Shakespeare’s Star Wars (2013-2015), Ian Doescher. Tym razem współczesny twórca pożycza od Szekspira nie fabułę, ale język. Jak wyglądałyby Gwiezdne wojny, gdyby napisał je autor Hamleta? Cykl Doeschera to prawdziwa perełka, jeśli tylko nie straszna wam stylizowana na szesnastowieczną angielszczyzna. I choć fabuła jest raz lepsza, raz gorsza (autor wziął na warsztat obie trylogie, starą i nową, a Jar Jar jaki jest, każdy widzi), to czyta się bardzo przyjemnie.
Przepaść czasu (2015), Jeanette Winterson – osadzona we współczesnym Londynie adaptacja Zimowej opowieści. Powieść czołowej brytyjskiej pisarki otwiera serię książek, które mają na nowo opowiedzieć motywy znane z utworów Szekspira. Projekt – funkcjonujący pod nazwą Hogarth Shakespeare Initiative – zaowocował serią ośmiu powieści, do napisania których zaproszono między innymi Jo Nesbo, Gillian Flynn i Margaret Atwood.
Gildia błaznów (1999-2010), Alan Gordon – seria powieści zaczynająca się jako kontynuacja Szekspirowskiego Wieczoru Trzech Króli, której głównym bohaterem został uczyniony błazen Feste – jedna z drugoplanowych postaci tejże komedii. Jako członek Gildii Błaznów – pociągającej za sznurki polityki w średniowiecznej Europie tajnej organizacji kuglarzy, bardów i innych artystów – Feste jest wysyłany tam, gdzie kryminalne zagadki wciąż czekają na rozwikłanie.
Trzy wiedźmy (1988, wyd. pl. 1998), Terry Pratchett – czyli Szekspir w Świecie Dysku. Pratchett inspiruje się głównie Hamletem, ale także Makbetem (na co zwraca uwagę sam tytuł), a nie brakuje i nawiązań do Króla Leara. Pratchett pożycza od Szekspira całkiem sporo – bawi się znanymi cytatami, przeobraża postaci z dramatów w swoje własne, nawiązuje do wydarzeń – i nawet słynny teatr The Globe ma tutaj swój odpowiednik.
Gry – współczesne nawiązania do Szekspira
Romeo Wherefore Art Thou? (2010), prod. Shakespeare Country – darmowa gra flash, która w niedługim czasie od premiery dotarła do ponad 22 milionów graczy. W tej platformówce pokierujemy Romeo poprzez dziesięć naszpikowanych przeszkodami, w tym dzikami i szkieletami, poziomów, aby dotrzeć do jego ukochanej Julii. Na końcu każdego etapu naszej przygody czeka na nas Bard we własnej osobie, aby sprawdzić, czy jesteśmy godni przejścia do następnego aktu.
Hamlet, or the last game without MMORPG features, shaders, and product placement (2012), prod. Denis Galanin (mif2000) – gra przygodowa point-and-click osadzona w wypaczonej wersji świata Szekspirowskiego dramatu. Naszym głównym celem będzie przebrnięcie przez 25 poziomów, w międzyczasie rozwiązując zagadki logiczne i walcząc z bossami, aby wyjawić ukryte sekrety, ukarać złoczyńców i uratować księżniczkę. Gra jest niestety krótka i cieszy się mieszanymi opiniami, jeśli jednak jest się fanem gier point-and-click, Szekspira i historii alternatywnych, to warto zwrócić uwagę na ten tytuł.
To Be or Not To Be (2015), prod. Tin Man Games – komediowa gra typu Choose Your Own Adventure na podstawie Hamleta, która daje możliwość wcielenia się w jedną z trzech postaci – “emo Hamleta”, “zaradnej Ofelii” i “bohaterskiego Króla Hamleta” – i zadecydowania o ich dalszych losach. Któż bowiem powiedział, że wersja wydarzeń opowiedziana przez Szekspira jest jedyną możliwością, szczególnie gdy alternatywa opatrzona jest zabawnymi grafikami?
Elsinore (2017), prod. Golden Glitch Studios – gra, która jest efektem udanego crowdfundingu zorganizowanego przez niezależne studio. W tej narracyjnej przygodówce typu point-and-click wcielamy się w postać Ofelii dotkniętej wizją śmierci wszystkich ludzi z zamku w tytułowym Elsinore, mającej nadejść w ciągu czterech dni. Co więcej, bohaterka wpada w pętlę czasu i jest zmuszona ten okres nieustannie przeżywać, stawiając czoła przeznaczeniu i starając się nie dopuścić do ziszczenia się wizji. Gra czerpie głównie z Hamleta, jednak twórcy obiecują, że znajdziemy w niej również nawiązania do innych dzieł Szekspira.
Manga – współczesne nawiązania do Szekspira
Zetsuen no Tempest ~The Civilization Blaster~ (2009-2013), Kyou Shirodaira (historia), Ren Saizaki (rysunki) – manga (i seria anime na jej podstawie) z odniesieniami – zarówno w formie licznych cytatów, jak i elementów fabuły – do Hamleta i Burzy. Opowiada ona o losach dwojga przyjaciół, Yoshino i Mahiro, oraz zesłanej na bezludną wyspę Hakaze – przywódczyni magicznego klanu. W zamian za obietnicę pomocy w odnalezieniu zabójców siostry Mahiro, na których nastolatek zaprzysiągł zemstę, grupa rozpoczyna próbę uwolnienia czarodziejki z jej więzienia.
Requiem Króla Róż (2013 – obecnie, w Polsce od 2016), Aya Kanno – historyczna manga bazująca na kronikach Szekspira: Ryszardzie III i Henryku VI. Komiks zachowuje oryginalne miejsce i czas akcji – wciąż jesteśmy w średniowiecznej Anglii w czasie Wojny Dwóch Róż. Jeśli ktoś jest fanem mangi, Szekspira, historii albo wszystkich trzech – pozycja obowiązkowa.
Manga Shakespeare (2007-2009), Richard Appignanesi – seria komiksów amerykańskich w stylu manga, w których ekipa składająca się z wiodących szekspirologów i nauczycieli adaptuje dzieła Szekspira do nowej, łatwiej przyswajalnej formy. Historie zawarte w utworach przedstawione są w sposób skrócony, z dozą artystycznej swobody, dzięki której m.in. oryginalne umiejscowienie historii zastąpiono np. światem futurystycznym lub XVIII-wieczną Ameryką.
Pierwszy obrazek to zdjęcie z filmu Ran (1985), reż. Akira Kurosawa, źródło: imdb.com
Autorkami tekstu są Katarzyna Piękoś i Patrycja Ellwart.
