To, co osobiste, jest polityczne. „Unorthodox” – recenzja

Musisz wiedzieć, że nie jestem jak inne dziewczyny. To są słowa, którymi narzeczona ostrzega przyszłego męża. Dziwna fryzura, staroświeckie ubranie, przestraszone oczy. Nie jestem taka, jak inne dziewczyny. Inna niż te, wśród których się wychowała. Inna niż te, które jeszcze pozna i wśród których będzie żyć.

Historia młodej dziewczyny pochodzącej ze społeczności ortodoksyjnych Żydów to nowa propozycja Netfliksa. Seria oparta została na autobiograficznej książce Deborah Feldman Unorthodox. Jak porzuciłam świat ortodoksyjnych Żydów, będącej wspomnieniami autorki o dorastaniu w konserwatywnej chasydzkiej społeczności oraz walce, którą musiała stoczyć, by wyrwać się z więzów narzuconych jej reguł. Książka, opublikowana w 2012 roku, trafiła na listę bestsellerów New York Timesa, zdumiewając autentycznością przeżyć i szokując przedstawioną opresyjną rzeczywistością.

Unorthodox to wyreżyserowany przez Marie Schrader serial, który wciąga od samego początku. Esther Shapiro, grana przez młodziutką Shire Haas, postanawia opuścić męża, swoją społeczność i uciec do Berlina, będącego niejako symbolem nazizmu. Z kopertą gotówki i zdjęciem ukochanej babci zaczyna nowe życie. Ukazuje to scena kąpieli w jeziorze w Wannsee, która przypomina swoiste oczyszczenie, akt inicjacji. Miejsce to trudno uznać za przypadkowe – w 1942 roku w willi nad wodą odbyła się konferencja, której tematem było ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej. Kwestii, która na zawsze zmieniła historię narodu żydowskiego.

Ciężko nie przywołać tu hasła osobiste jest polityczne. Fakt, że opowieść wydarzyła się naprawdę tylko potęguje aktualność słów Carol Hanisch. W XXI wieku nadal jesteśmy świadkami ograniczania wolności i praw kobiet. Obraz obnaża nasz brak świadomości tego, że są środowiska, miejsca i przede wszystkim ludzie, których życiorysy są dalekie od dynamicznie rozwijającej się polityki mainstreamu. Druga fala feminizmu, przypadająca na lata sześćdziesiąte XX wieku, nie dla wszystkich jest czymś oczywistym. Powszechny dostęp do informacji, wymieniany zawsze jako jeden z pozytywnych aspektów naszych czasów, nie jest tak naprawdę powszechny dla wszystkich. Serial ukazuje tradycje i zasady rządzące światem chasydów, gdzie rola kobiety jest sprowadzana do bycia żoną, gospodynią, ale przede wszystkim matką. Celem rodziny jest prokreacja, mająca wypełnić pustkę po milionach Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej. Nie ma miejsca na indywidualizm, nie ma miejsca na miłość, nie ma miejsca na własne ja. Każdy musi spełnić przypisaną mu przez społeczeństwo funkcję noszącą piętno tradycji.

Opowieść celuje w fanatyzm religijny nie tylko z punktu widzenia feminizmu, ale i humanizmu. Obraz daleki jest od serwowania prostych, czarno–białych poglądów. Cierpienie kobiet wynikające z patriarchalnej struktury społeczeństwa ukazuje potęgę socjalizacji. Przestrzegamy zasad, które są nam narzucone, a obserwacja otoczenia wpływa na powielanie jego schematów. Przykładem jest ambiwalentna postać męża, który kocha Esther tak, jak umie. Tak, jak jego ojciec kocha matkę, a dziadek babcię. Tak, jak go nauczono.

Tragizm historii zostaje przełamany tematem miłości. Nie tylko miłości matki do dziecka, wnuczki do babci czy męża do żony. Jest to opowieść o miłości do muzyki. Romantyzm Antonína Dvořáka przeplata się ze współczesnym elektro, a pieśń An Die Musik Schuberta, którą słyszymy w ostatnim odcinku, uzmysławia, jaki talent można odkryć, gdy da się komuś szansę. Jednak najbardziej za serce chwyta śpiewana po niej modlitwa, która ukazując piękno wiary, przypomina, że wszystko, co przeżyliśmy, wszystko, czego zaznaliśmy stworzyło nas takimi, jakimi jesteśmy.

Napięcie towarzyszące ucieczce trzyma do ostatniego odcinka. Wzruszenie zostaje z nami dłużej. To pozycja na jeden wieczór – wciągająca, intrygująca i przede wszystkim mądra. W zaledwie czterech odcinkach twórcy poruszyli szereg ważnych wątków będących stałymi tematami współczesnych dyskusji. I chociaż dla większości z nas utożsamienie się z bohaterką jest niemal niemożliwe, warto się zastanowić, co ta historia może nam pokazać, przed czym ostrzec i czego nauczyć.